Belangrijkste inzichten uit het OCTAS rapport voor de Sociale Zekerheid

De Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) is in het leven geroepen om de toekomst van het Nederlandse arbeidsongeschiktheidsstelsel te onderzoeken en te adviseren over mogelijke verbeteringen. Deze commissie werd gevormd op verzoek van de regering, die als de opdrachtgever fungeert, met als doel om de problemen binnen het huidige systeem te adresseren en voorstellen te doen voor een meer toegankelijk, eenvoudig en rechtvaardig stelsel.

Probleemanalyse
Het OCTAS rapport benadrukt dat het huidige stelsel te complex is, vooral voor de meest kwetsbare personen op de arbeidsmarkt. De belangrijkste knelpunten omvatten de ingewikkeldheid van regelingen, wat leidt tot onzekerheid over inkomen en werk, en de moeilijke toegankelijkheid van het stelsel voor mensen zonder vast contract en degenen met lage inkomens. Deze complexiteit veroorzaakt ook uitvoeringsproblemen, met lange wachttijden voor beoordelingen als gevolg.

Inleiding
In het eindrapport worden drie varianten voorgesteld als oplossingen voor de geïdentificeerde problemen binnen het Nederlandse arbeidsongeschiktheidsstelsel. De drie voorgestelde varianten zijn:

1. Huidig stelsel beter: Deze variant focust op het verbeteren van het huidige stelsel door het vereenvoudigen van processen en regelgeving. Het doel is om de knelpunten aan te pakken die vooral voorkomen bij de meest kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt, zoals mensen met lage inkomens en/of mensen met een flexibel arbeidscontract.
2. Werk staat voorop: Centraal in deze variant staat de bevordering van werkgelegenheid en re-integratie van arbeidsongeschikten in het arbeidsproces. Het legt de nadruk op het zo snel mogelijk weer aan het werk helpen van mensen, zonder dat er direct een beoordeling van arbeidsongeschiktheid plaatsvindt. Deze aanpak is gericht op het benutten van de motivatie en capaciteiten van het individu, met het oog op een duurzame terugkeer in het arbeidsproces.
3. Basis voor werkenden: Deze variant introduceert een basisverzekering voor alle werkenden, waarbij de overheid een minimumuitkering garandeert. Dit dient als een fundament voor verdere inkomensbescherming, waarbij werknemers de mogelijkheid hebben om deze basisverzekering aan te vullen. Dit model is gericht op het bieden van een sociale zekerheid die inclusief en toegankelijk is voor iedereen.

Naast deze drie varianten, worden er specifieke maatregelen voorgesteld voor niet-werkenden, zoals mensen met arbeidsbeperkingen zonder (recent) arbeidsverleden, waaronder vroeggehandicapten, onder de noemer ‘gids in doolhof’. Deze maatregelen zijn bedoeld om de toegang tot het stelsel te vereenvoudigen en de ondersteuning te verbeteren voor deze specifieke groepen.

Huidig Stelsel Beter
De eerste variant, “huidig stelsel beter”, concentreert zich op het verbeteren van het huidige Nederlandse arbeidsongeschiktheidsstelsel door het eenvoudiger en toegankelijker te maken. Deze benadering erkent dat het stelsel op papier goed is ontworpen maar in de praktijk te complex uitvalt, vooral voor kwetsbare groepen. De voorgestelde maatregelen binnen deze variant omvatten:

1. Verlagen van de arbeidsongeschiktheidsdrempel: De drempel voor het bepalen van arbeidsongeschiktheid wordt verlaagd van 35% naar 25%. Dit betekent dat meer mensen die gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn, eerder in aanmerking komen voor ondersteuning, waardoor de toegankelijkheid van het stelsel verbetert.
2. Vermindering van het aantal regelingen: Na ontvangst van een loongerelateerde uitkering wordt het aantal regelingen binnen de WIA voor werknemers teruggebracht van drie naar één. Dit vereenvoudigt het stelsel aanzienlijk, vermindert bureaucratische lasten en maakt het makkelijker voor werknemers om te begrijpen waar ze recht op hebben.
3. Uitstellen van herbeoordeling bij werkhervatting: Wanneer iemand na arbeidsongeschiktheid weer aan het werk gaat, volgt er niet direct een herbeoordeling. Dit vermindert de stress en angst voor het mogelijk verliezen van uitkeringen, wat een positieve invloed heeft op de motivatie om werk te hervatten of voort te zetten.
4. Aparte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen: Voor zelfstandigen komt er een specifieke arbeidsongeschiktheidsverzekering die bescherming biedt tot het sociaal minimum. Dit biedt meer zekerheid voor zelfstandigen en beschermt de meest kwetsbare groepen onder hen tegen de gevolgen van arbeidsongeschiktheid.

Voorbeelden en Effectiviteit:

• Een werknemer die 30% arbeidsongeschikt raakt, komt onder de nieuwe regeling in aanmerking voor ondersteuning, in tegenstelling tot het huidige systeem waarbij deze ondersteuning pas vanaf 35% arbeidsongeschiktheid start. Dit verhoogt de toegankelijkheid en biedt financiële zekerheid voor een bredere groep.
• Door de regelingen te vereenvoudigen, kunnen werknemers gemakkelijker navigeren binnen het systeem, waardoor de kans groter wordt dat zij de ondersteuning ontvangen waarop zij recht hebben. Dit kan bijdragen aan een snellere re-integratie in het arbeidsproces.
• Het uitstellen van de herbeoordeling na werkhervatting moedigt werknemers aan om zonder angst voor het verlies van uitkeringen weer aan het werk te gaan, wat leidt tot een hogere arbeidsparticipatie onder voormalig arbeidsongeschikten.
• De aparte verzekering voor zelfstandigen biedt een vangnet en verhoogt daarmee de sociale zekerheid voor deze groep, die voorheen minder goed beschermd was tegen de financiële gevolgen van arbeidsongeschiktheid.

Werk staat Voorop
De tweede variant “Werk staat voorop” legt de nadruk op de mogelijkheden van mensen om te werken, in plaats van te focussen op wat zij niet meer kunnen. Deze benadering vertrekt van het idee dat veel mensen die momenteel als ‘volledig arbeidsongeschikt’ worden beschouwd, in werkelijkheid nog steeds kunnen werken. Het traditionele proces, waarbij arbeidsongeschiktheid eerst wordt beoordeeld alvorens re-integratieopties te verkennen, wordt in deze variant omgedraaid.

Voorgestelde maatregelen:

1. Eerst re-integratie, dan arbeidsongeschiktheidsbeoordeling: Deze variant introduceert een systeem waarbij de focus ligt op het vinden van passend werk en het bieden van ondersteuning hierin, alvorens een formele arbeidsongeschiktheidsbeoordeling plaatsvindt. Dit moet individuen aanmoedigen en ondersteunen in hun traject terug naar werk.
2. Re-integratieuitkering van 70% van het oude loon: Gedurende de eerste drie tot vijf jaar ontvangen mensen een re-integratieuitkering die 70% van hun voormalige loon bedraagt. Deze uitkering biedt financiële zekerheid tijdens het re-integratieproces. De wachttijd voordat deze ondersteuning start, blijft twee jaar, waarbij de initiële beoordeling wordt gebaseerd op beschikbare informatie, zonder directe beoordeling door een verzekeringsarts.

Effectiviteit van de maatregelen:

• Meer tijd en ondersteuning voor re-integratie: Door individuen meer tijd en begeleiding te bieden om passend werk te vinden, wordt de kans op succesvolle re-integratie vergroot. Het feit dat werken altijd loont en dat er, indien nodig, passend werk wordt aangeboden, verhoogt de motivatie en het vertrouwen van arbeidsongeschikten in hun traject terug naar werk.
• Financiële zekerheid tijdens re-integratie: De re-integratieuitkering biedt een solide financiële basis voor mensen in het traject van werkhervatting. Dit helpt om de zorg over inkomen weg te nemen en stelt individuen in staat om zich volledig te concentreren op hun re-integratie.

Deze variant van het arbeidsongeschiktheidsstelsel streeft naar een actievere benadering van arbeidsparticipatie. Arbodiensten en re-integratie bedrijven krijgen een grote rol bij deze variant. De nadruk ligt op wat mensen nog wel kunnen bijdragen aan de arbeidsmarkt. Door de volgorde van beoordeling en re-integratie om te draaien, wordt beoogd het stelsel effectiever en inclusiever te maken, met een positieve impact op zowel individuen als de samenleving als geheel.

Basis voor Werkenden
De derde variant, “Basis voor werkenden”, benadrukt dat arbeidsongeschiktheid onafhankelijk is van de arbeidsvorm en dat elke werkende dezelfde mate van bescherming verdient. Deze variant introduceert een uniform stelsel dat alle werkenden gelijke bescherming biedt bij arbeidsongeschiktheid, los van hun arbeidscontract of -status. Dit sluit aan bij de huidige arbeidsmarkt, waar mensen vaak meerdere inkomstenbronnen hebben of tussen contractvormen wisselen.

Voorgestelde maatregelen:

1. Eén basisverzekering voor ziekte en arbeidsongeschiktheid: Dit biedt een gestandaardiseerde regeling voor alle werkenden, waardoor men niet meer afhankelijk is van aanvullende toeslagen van UWV of de Bijstand.
2. Gescheiden functies binnen de uitvoerder: De rollen van beoordelaar, uitkeringsverstrekker, en re-integratiedienstverlener zijn duidelijk van elkaar gescheiden om de kwaliteit van dienstverlening te waarborgen.
3. Regionaal Re-integratieloket (RRL): Deze loketten opereren regionaal en werken samen met meerdere disciplines om arbeidsbeperkten op meerdere leefgebieden te ondersteunen, inclusief de ondersteuning van werkgevers bij het vinden en behouden van werknemers.
4. Uniforme wachttijd van twee jaar voor iedereen: Zowel werknemers als zelfstandigen vallen onder dezelfde wachttijdregeling, waarbij zelfstandigen zich privaat kunnen bijverzekeren tijdens deze periode.
5. Uniforme arbeidsongeschiktheidsbeoordeling: Ongeacht de arbeidsvorm wordt de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling op dezelfde manier uitgevoerd, met de focus op wat iemand nog kan doen.
6. Basisuitkering op sociaal minimumniveau: Alle arbeidsongeschikte werkenden ontvangen een uitkering op het niveau van het sociaal minimum, onafhankelijk van hun huishoudsituatie, met de mogelijkheid om inkomsten tot de restverdiencapaciteit te behouden zonder deze te verrekenen.
7. Aanvullende verzekering voor werknemers: Naast de basisuitkering kunnen werknemers beschermd worden via een verplichte aanvullende verzekering, uitgevoerd door de overheid, om de inkomstenbescherming te vergroten. Zelfstandigen hebben de optie om zich privaat bij te verzekeren.

Effectiviteit van de maatregelen:

• Inclusiviteit en uniformiteit: Door een uniform stelsel te introduceren dat voor alle werkenden geldt, worden verschillen tussen arbeidsvormen geminimaliseerd. Dit zorgt voor een meer inclusief systeem waarbij iedereen, ongeacht contractvorm of werkstatus, recht heeft op dezelfde basisbescherming bij arbeidsongeschiktheid. Deze maatregel verhoogt de eerlijkheid en gelijkheid binnen het arbeidsongeschiktheidsstelsel.
• Verbeterde toegankelijkheid: De introductie van een basisuitkering op sociaal minimumniveau maakt het stelsel toegankelijker voor werkenden die arbeidsongeschikt raken. Het vereenvoudigt de procedures voor het verkrijgen van ondersteuning en vermindert de noodzaak voor werkenden om verschillende loketten te benaderen voor ondersteuning. Dit verlaagt de drempel om ondersteuning te zoeken en verbetert de financiële zekerheid voor arbeidsongeschikten.
• Ondersteuning bij re-integratie: De opzet van Regionale Re-integratieloketten (RRL) en de duidelijke scheiding van functies binnen de uitvoerder zorgen voor een effectievere ondersteuning bij re-integratie. Door samenwerking met verschillende disciplines en de nadruk op zowel het ondersteunen van arbeidsbeperkten als werkgevers, wordt de kans op succesvolle re-integratie vergroot. De nadruk op praktische beoordelingen en realistische functies bevordert het vinden van passend werk voor arbeidsbeperkten.
• Financiële zekerheid en stimulans om te werken: De basisuitkering biedt een financieel vangnet op sociaal minimumniveau, terwijl inkomsten tot aan de restverdiencapaciteit behouden blijven zonder verrekening. Dit zorgt voor een evenwicht tussen financiële ondersteuning en de stimulans om te werken indien mogelijk. Het feit dat het totale inkomen nooit hoger kan zijn dan het oude loon, voorkomt een disincentive om te werken, terwijl werkenden toch worden aangemoedigd om naar vermogen bij te dragen aan de arbeidsmarkt.
• Aanvullende verzekering voor extra bescherming: De verplichte aanvullende verzekering voor werknemers zorgt voor een extra laag van inkomensbescherming bovenop de basisuitkering. Dit verhoogt de financiële zekerheid voor werkenden en beschermt tegen inkomensverlies door arbeidsongeschiktheid. Voor zelfstandigen biedt de optie om zich privaat bij te verzekeren flexibiliteit en persoonlijke keuze in hun beschermingsniveau.

Deze variant streeft naar een gelijk speelveld voor alle werkenden door de verschillen tussen contractvormen te minimaliseren en zorgt voor een vereenvoudiging in de toegang tot het stelsel.

Gids in het Doolhof
Onder de noemer “Gids in het Doolhof” worden maatregelen voorgesteld gericht op mensen met arbeidsbeperkingen zonder (recent) arbeidsverleden, waaronder vroeggehandicapten, die te maken krijgen met een complex stelsel dat moeilijk navigeerbaar is. Deze maatregelen zijn ontworpen om de toegankelijkheid en ondersteuning voor deze kwetsbare groepen te verbeteren zonder het huidige stelsel ingrijpend te wijzigen. De voorgestelde maatregelen omvatten:

1. Regelmatig contact door UWV: UWV onderhoudt regelmatig contact met mensen in de Wajong en biedt, waar nodig, hulp in samenspraak met de gemeente en andere instanties. Dit ‘no-wrong-door’-beleid zorgt ervoor dat individuen altijd bij de juiste instantie terechtkunnen voor ondersteuning.
2. Betere hulp bij afwijzing voor de Wajong: Als iemand wordt afgewezen voor de Wajong, zorgen UWV en gemeenten voor betere begeleiding over waar men terechtkan voor de juiste ondersteuning. UWV maakt een overdrachtsdossier met alle benodigde informatie voor de betrokken persoon.
3. Gemeentelijke ondersteuning: Gemeenten bieden ondersteuning aan mensen zonder arbeidsvermogen bij het ontwikkelen van hun arbeidsvermogen, bijvoorbeeld door arbeidsmatige dagbesteding, arbeidsrevalidatie, scholing, specialistische job coaching, en de inzet van technologie.
4. Vergoeding van begeleidingskosten voor werkgevers: Werkgevers krijgen meer mogelijkheden voor de vergoeding van kosten die zij maken wanneer ze mensen met arbeidsbeperkingen in dienst nemen. Dit stimuleert werkgevers om deze doelgroep een kans te geven op de arbeidsmarkt.
5. Vast contactpersoon bij gemeenten: Gemeenten zorgen voor een vast contactpersoon voor mensen die ondersteuning nodig hebben. Deze contactpersoon helpt bij het navigeren naar het juiste loket voor ondersteuning, niet alleen voor werk, maar ook voor andere vraagstukken zoals hoge zorgkosten en het effect van toeslagen op het inkomen.
6. Financiering van maatregelen: De financiering voor de implementatie van deze maatregelen is verplicht voor gemeenten, wat de uitvoering en effectiviteit van de ondersteuning waarborgt.

Deze maatregelen zijn gericht op het verminderen van specifieke knelpunten en het vergroten van de zelfredzaamheid van kwetsbare groepen binnen het stelsel, door het aanbieden van duidelijkere paden voor ondersteuning en het vereenvoudigen van de toegang tot het arbeidsongeschiktheidsstelsel.

Geschreven door:
Tobias van Essen
+31623865279
[email protected]

Bron