'Wij moeten ons uit de problemen innoveren'

Carlo van de Weijer is een werktuigbouwer, was liever bioloog
geweest maar bestiert nu het AI Systems Institute van de
Technische Universiteit Eindhoven (TU/e). Hij noemt zichzelf
techno-optimist. De manager denkt dat technologische innovaties
zoals kunstmatige intelligentie meer kansen bieden voor de
mensheid dan dat ze een bedreiging kunnen vormen, maar bepleit
voorzichtigheid: “Een kernwapen kan geen beter kernwapen
maken. Maar AI kan wel betere AI maken…”

“Waar je vroeger een functiebeschrijving had, krijg je nou het doel van het bedrijf als missie, en de vrijheid én de middelen om te kunnen werken. Wat van jou vereist wordt, is dat je je gezonde verstand gebruikt en in het belang van het bedrijf werkt. Als bedrijf moet je motivatie stimuleren en zorgen dat medewerkers het naar hun zin hebben.”

Essentie
Om nog even bij HR te blijven, de bedrijfsomgeving wordt voor mensen steeds minder een geconditioneerde omgeving, voorziet hij. “Alles wat geconditioneerd is, kun je automatiseren. Maar juist in een geconditioneerde omgeving, waar alles volgens de regels verloopt, willen wij als mens af en toe buiten de lijntjes kleuren. Kijk maar naar het verkeer. De verandering in HR is dat we van taak-gedreven naar missie-gedreven gaan. Wij weten waar het bedrijf naartoe moet, wij weten wat de bedoeling is en als er iets moet gebeuren doen we dat even, ook al staat dat niet precies in onze functieomschrijving. Dat wordt steeds meer de essentie van het werk.” Dat technologische innovaties alleen maar banen kosten, is een misvatting, stelt Carlo. “De landen die het meest hebben geautomatiseerd, hebben de minste werkeloosheid. Het is in de geschiedenis altijd zo gegaan. Elke keer dat wij banen moesten opofferen, kwamen er andere voor terug, die wij vaak ‘onzin-banen’ vonden maar die wel onze kwaliteit van leven verbeterden. Zo klimmen we langzaam maar zeker omhoog in de piramide van Maslow. Wat vroeger de basisbehoefte was, zat onderin de piramide. Daar hebben we ons uit weten te automatiseren. Banen veranderen compleet. Dat gaat zo door. AI versnelt dit proces alleen maar.”

Logica
“Ik ben ook maar een amateur-psycholoog die erover nadenkt”, grijnst hij, “maar ik volg gewoon onze evolutionaire logica. Ik had eigenlijk biologie willen studeren.” Dat neemt niet weg dat Carlo de wegen van de techniek-filosofie bewandelt en volop reflecteert op de ontwikkelingen om die te kunnen duiden voor zijn studenten. Waarbij ironie hem niet vreemd is. Aan de andere kant wordt hij graag geholpen met een goed inzicht dat zijn perspectief verbreedt. Hij heeft de wijsheid niet in pacht, erkent hij, want twijfel is het fundament van de wetenschap. “Er lopen hier veel klassieke nerds rond en die hebben we ook nodig. Het succes van de Brainportregio Eindhoven drijft op dit soort techneuten. Ik kom vaak in Silicon Valley, waar ze flink tekeergaan over hun successen, maar het is voor een belangrijk deel gebaseerd op onze technologische innovaties…” Om meteen te nuanceren: “Ik denk dat we elkaar nodig hebben. Zij zijn daar gewoon heel goed in de complete vrijheid van het ontwikkelen.

Een goede samenwerking is van essentieel belang, voor iedereen.” Europa loopt in elk geval niet hopeloos achter op de Verenigde Staten en China, aldus Carlo. “Het goede van Europa is dat mensen hier ook willen wonen… Mensen noemen Europa ook wel een museum, maar dan is dit wel mooiste museum van de wereld met nog steeds een enorme welvaart. Mensen vluchten niet voor niets hier naartoe. We hebben veel wereldproblemen, maar het is niet zo dat dat nou zoveel erger is dan ooit. Integendeel, ondanks al het geklaag neemt zeker de laatste tweehonderd jaar volgens de statistieken onze levenskwaliteit op alle vlakken enorm toe De wereld verandert snel maar dat is van alle tijden, we zitten in een constante transitieperiode. De mens zit nou eenmaal gevangen in een constante zoektocht naar vooruitgang. Wat niet wil zeggen dat er niks gedaan moet worden aan die problemen, want met de toenemende technische vooruitgang worden ook die problemen groter.”

Ook daarom blijft economische groei belangrijk. Maar het belangrijkste probleem met consuminderen is dat het per definitie slechts een deeloplossing is. Het gaat in de meeste gevallen om oplossingen van een paar procent, dus zelfs als we al gaan consuminderen moeten we nog steeds een groot deel van het probleem oplossen. Nou consuminder ik overigens wel flink op het gebied van cd’s en encyclopedieën, en sinds ik elektrisch rijd ook met benzine. En daar ligt de essentie: we moeten ons uit de problemen innoveren. Het is tot nu toe altijd de techniek geweest die hielp bij het oplossen van onze problemen. En daarom sta ik met één been in deze universiteit, dat is mijn drijfveer, omdat ik denk dat wij ons per definitie als soort alleen uit de problemen kunnen innoveren. Dat is het belang van innovatie. En dat is altijd zo geweest en zal ook zo blijven.”

‘Laat de machines het binnen de lijntjes-werk doen, dan kunnen we als mens de
menselijke zaken gaan doen. Zo maakt AI ons uiteindelijk veel menselijker’

Brein
Tot nu toe beheerste de mens de techniek, maar dat gaat vroeg of laat veranderen, verklaart Carlo. Kunstmatige intelligentie kan zichzelf verder ontwikkelen. “Ik denk oprecht dat techniek al onze problemen kan oplossen. Ik zie de voordelen van technologie, en die zijn altijd nog groter dan de nadelen. Ik denk dat wij de bedreigingen kunnen beperken. Dat geldt ook voor AI. Maar het is wel een enorm krachtige technologie, dus de risico’s zijn ook navenant. Aan elke techniek kleeft wel een gevaar, maar je kon techniek nog enigszins beheersen en reguleren. Een kernwapen kan geen beter kernwapen maken. Dat moet je als mens zelf bedenken. Maar AI kan wel betere AI maken. En daardoor verandert deze technologie exponentieel snel. ASML kan een volgende stap zetten dankzij de enorme rekenkracht door chips die mogelijk zijn gemaakt door ASML-technologie. In de ontwikkeling van AI komt een moment dat wij als mens de ontwikkeling niet meer kunnen volgen. We kunnen ons de mogelijkheden gewoon niet voorstellen.

Wij zijn lineaire denkers, dat is in de evolutie zo bepaald. Zo is ons brein gevormd. Bij het jagen wisten we dat als het hert zó liep…, dat je zó moest schieten. Dat is een lineaire bespiegeling. Technologie verandert niet lineair maar exponentieel en dat is als lineaire mens op een gegeven moment niet bij te houden. Dus zullen we een soort van universeel moreel kompas voor machines moeten gaan ontwikkelen waaraan die techniek zich gaat houden. Ondanks mijn techno-optimisme ben ik voor regulering, er moeten limieten worden gesteld aan wat AI in de toekomst mag doen. In Europa reguleren we de automatisering behoorlijk, gebaseerd op de traditionele Europese focus op het individu. Dat is misschien minder snel dan China dat meer vanuit het belang van de overheid denkt of de VS waar de bedrijven relatief veel te zeggen hebben, maar mijns inziens is het belang van het individu de enige juiste weg voor de lange termijn. En het gemiddelde individu is eigenlijk niet zoveel anders dan het collectief.”