‘Om iets te bereiken
moet je wel samenwerken’
Afgelopen zomer nam hij na acht jaar afscheid als algemeen directeur van PSV – als erelid van de club en ereburger van Eindhoven bovendien. Maar geraniums en Toon? Nee hoor.
Fundament bouwen, keuzes maken
Als auteur van tien (management)boeken en spreker is hij een graag geziene gast op symposia. Zijn frisse blik op samenwerking en leiderschap leidden ertoe dat hij keynote-spreker was tijdens de Crowe Autumn Course in het Eindhovense Evoluon.
Snoepend van de pepernoten op tafel steekt hij van wal over die frisse blik: ,,Sommige mensen vinden dat succes niet honderd procent maakbaar is; dat is geluk, toeval, dingen vallen zoals ze vallen. Zou het wel volledig maakbaar zijn dan hoeft iedereen alleen maar de methode te kopiëren. Zo werkt het natuurlijk niet.
Je kunt wel verbeteren wat je zelf onder controle hebt. Toen ik volleybalcoach werd, ging ik cursussen volgen, met interessante mensen praten, boeken lezen en zo langzaamaan aan het fundament bouwen. Zit dat op tachtig-negentig procent, dan heb je redelijk goeie kans om een succesvol coach te zijn. Dat kost wel een aantal jaren. Bovendien moet je een duidelijk doel hebben. Coach van de eredivisie was heel ver weg, maar dat lukte, en uiteindelijk werd ik bondscoach en kwam ik op de Olympische Spelen terecht.”
Tweede kant van het verhaal is keuzes maken, vervolgt hij: ,,Succesvol zijn gaat ten koste van iets; je betaalt een prijs. Sociaal bijvoorbeeld; trainingen geven op een avond dat iemand jarig is, acht keer verhuizen, minder thuis zijn. Dat hoort erbij.”
Die investeringen leverden hem wel wat op; sportieve successen, succesvolle boeken, persoonlijke ontwikkeling. En vooral: inzicht. ,,De grootste les die ik leerde als coach en later als manager en leider; andere mensen laten functioneren. Dát is leiderschap. Zorgen dat iedereen zijn best doet, is altijd gekoppeld aan voldoende tijd. Hoe kan ik mensen helpen als ik mails beantwoord en vergader achter gesloten deuren? Een echte leider moet drie dagen zijn of haar agenda leeg hebben.”
Coaching is vragen stellen
Nu is Toon degene die spreekt en de boeken schrijft waarmee hij zelf het fundament voor zijn succes legde. Hij is er bescheiden over: ,,Bijzonder ja, door leeftijd en ervaring. Ook interessant: als je succesvol bent, luisteren mensen beter naar je. Terwijl er mensen zijn die het veel slimmer kunnen vertellen. In veertig jaar in de topsport – twintig jaar volleybal, twaalf jaar AZ, acht jaar PSV – was ik betrokken bij 21 prijzen. Als je ergens binnenkomt, doorkrijgt dat er leuke dingen gebeuren en er veel gewonnen wordt, denk je dat het aan jou ligt. Is niet zo. Je moet goed onderzoek doen, kijken waar je past en wat er gevraagd wordt; stap ik hierin, ja of nee? Voordat ik ergens begin, heb ik tien uur gesprekken. Pas daarna ga ik nadenken of ik het doe. Dat vinden mensen wel eens lastig.”
Dat heeft ook met de aard van het beestje te maken. ,,Ik ben heel nieuwsgierig. Ik verdiep me nog in onderwerpen, ik probeer nog steeds beter te worden en met interessante mensen te blijven praten. Dat is een soort energie die je moet hebben. Maar ik koos er zelf voor om in een onafhankelijke rol te blijven, niet in een gezagsverhouding. Dat heeft ook met mijn leeftijd te maken. Ik wil best adviezen geven maar ik ga niet meer fulltime op een loonlijst.”
Natuurlijk komen er leuke dingen op zijn pad: ,,Ik kies wat ik leuk vind en waarin ik goed ben. Ik heb geen website, mensen moeten me via via bereiken. En ‘nee’ is ook een antwoord. Ik coach nu vijf CEO’s. We hebben het vaak over loslaten. Als je kijkt naar welke mails en berichten je krijgt, kan ik zien of je loslaat. Dan zie je welke vragen worden gesteld en welke ruimte je mensen hebt gegeven. Ik doe niets anders dan vragen stellen, oordeel er niet over. Coaching is vragen stellen. Wil je drie keer per week sporten? Prima. ‘Wanneer ga je dat doen?’ In elke vraag zit natuurlijk uiteindelijk wel een oordeel. Op een gegeven moment zie je dan wel de balans komen. Zo help ik mensen. Ik zit in de levensfase dat ik mijn expertise en ervaring kan delen met anderen. Dat is het leuke van ouder worden. Je hebt alles zelf meegemaakt; eenzaamheid, twijfel, tegenslag.”
Die ervaring combineert hij met nieuwsgierigheid: ,,Om mensen te kunnen laten functioneren. Bij een voetbalclub heb je jongens van 18 tot 23 jaar nodig die een bal erin moeten schieten. Ze verdienen meer dan de directeur, hebben gekleurde schoenen, gekleurd haar, tattoos en als ze die bal erin schieten, vindt men mij een goede directeur. Dus moet ik me oprecht interesseren in die generatie, hen snappen en me aanpassen aan hen. Maar leiderschap is ook dat je bepaalde waarden vertegenwoordigt.”
Zijn filosofie past hij ook thuis toe: ,,Ik ben 41 jaar getrouwd. Mijn vrouw en ik hebben samen de route gewandeld. Samen runden we het gezin, ook al was ik wel eens weken van huis. Ik hield en houd nooit wat tegen, ben niet beschermend. Onze dochter haalde goede cijfers op haar opleiding maar kwam ons vertellen dat ze er niks aan vond. ‘Oké, stop er maar mee, ga maar nadenken over hoe nu verder’, zei ik want daar liep ze ongetwijfeld allang mee rond. Ze besloot het onderwijs in te gaan; daarin vond ze het helemaal. Ze werkt nu als zelfstandige, met hoogbegaafde kinderen en haar agenda zit vol. Op die manier ben ik dus wel aan het helpen en challengen. Ik gooi mijn karakter wel in de strijd in het gezin. Dan speel ik geen andere rol dan nu als spreker of coach.”
En dat paste hij ook toe in de topsport: ,,Ik moest ook met ouders praten bij PSV, over hun rol. En die is: supporter zijn van je kind. Moet je als ouder wat zeggen als je kind van het veld wordt gestuurd? Het antwoord is ‘nee’. Er zijn al een teammanager, scheidsrechter, trainer en hoofd jeugdopleiding die er iets van hebben gezegd. Het stoort je als ouder omdat jullie dezelfde achternaam hebben – komt bij je eigen ego terecht – maar je hoeft er niets van te vinden.”
Zijn zelfkennis is ook groot: ,,Als mensen willen presteren, hebben ze aan mij een goeie. Bij mij moet ergens uitdaging in zitten, dan ben ik op mijn best. Ik ben geen middenmoter of beheerder, ook niet geschikt voor ambtenarij of de politiek – ben ik ook voor gevraagd. Ik zal altijd mijn eigen mening geven. Hoe ouder je wordt, hoe meer je op jezelf gaat lijken. Als je jong bent, denk je dat je veel dingen kunt. Als je van jezelf weet wat je wél goed kunt, moet je daarvan niet te veel afwijken. Dan kun je ook goed ‘nee’ zeggen tegen dingen.”
Tot slot
Heeft Toon nog doelen? ,,Nee. Ik heb mijn bucketlist al afgewerkt. Ik ben van de middellangetermijndoelen, niet van de droomdoelen. Wat ik wilde bereiken, is redelijk gelukt. Ook de cruise naar Alaska.” En het gekste op zijn bucketlist? ,,Cursus buikspreken. Er zijn maar zes letters in het alfabet waarbij je je lippen gebruikt; heeft niets met je buik te maken. De b en de d moet je trainen. En dat weet ik omdat ik me erin heb verdiept. Vanuit nieuwsgierigheid.”